MAZEMA ΒΟΛΒΩΝ Η ΑΣΚΟΥΡΔΟΛΑΚΩΝ ΓΙΑ ΤΟΥΡΣΙ ΚΑΙ ΤΡΟΠΟΙ ΦΥΤΕΥΜΑΤΟΣ – ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΟΙΚΙΑΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

Μάζεμα βολβών – βολβοί τουρσί
Φεβρουάριος – Μάρτιος οι μήνες που μαζεύουν τα βολβιά. Οι βολβοί είναι ένα είδος άγριου κρεμμυδιού που γίνονται ένα εξαιρετικό έδεσμα. Βρίσκονται σε αυθονία στα βουνά και αν ξέρει κανείς να τους αναγνωρίζει, μπορεί να τους μαζεύει και να τους κάνει τουρσί. Στο έδαφος φαίνονται να εξέχουνε μερικά πλατιά φυλλαράκια μεγλεθους ανάλογο των βολβών. Απαραίτητα εργαλεία ένα λεπτό τσαπί καλολιμαρισμένο ένα σκαλιστίρι προαιρετικά και ένα σακούλι. Σκάβουμε προσεκτικά γύρω-γύρω και γύρω στα δέκα εκατοστά βάθος βρίσκεται ο βολβός. Το χαρακτηριστικό του είναι ότι αν τον ξεφλουδίσουμε λίγο είναι ροζ – άσπρος. Είναι λίγο κουραστικό το μάζεμα επειδή οι βολβοί είναι λίγο βαθιά, αλλά όταν θα είναι έτοιμοι για φάγωμα δεν θα το μετανιώσετε.

ιότοπος – περιγραφή
H λατινική ονομασία του βοτάνου είναι “MUSCARI comosum” (Μούσκαρι το εύοσμον). Ανήκει στην οικογένεια των Λιλιιδών.
Το όνομα του γένους, Muscari, προέρχεται από τη λατινική λέξη musk, που βγαίνει από την ελληνική λέξη “μόσχος” (μοσχοβολιά), και αναφέρεται στο γλυκό άρωμα των λουλουδιών, που μαζί με το συχνά βαθύ μπλε χρωματισμό τους, έχουν κάνει την καλλιέργεια του φυτού πολύ δημοφιλή.
Το γένος Muscari περιλαμβάνει 50 είδη βολβωδών φυτών που η κοινή τους ονομασία είναι σταφυλοϋάκινθοι (διότι το άνθος τους μοιάζει με αυτό του Υάκινθου).
Το συναντούμε με τις ονομασίες Βολβός, Καλογριές, Σκορδούλακας, Βροβιός, άγριος Μάνης, Κουρκουτσέλια, Κρεμμυδούλες, Σκυλοκρέμμυδα, Ασκορδούλακας.
Ευδοκιμεί κυρίως σε υψόμετρο από το επίπεδο της θάλασσας μέχρι τις υποαλπικές περιοχές της Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής.
Είναι πολυετές βολβώδες φυτό, με εύρωστο βλαστό που φτάνει σε ύψος τα 20 έως 30 εκατοστά. Δεν έχει φύλλα στο βλαστό. Στη βάση του φυτού υπάρχουν 3 έως 7 φύλλα με φάρδος μέχρι 20 χιλιοστά, γραμμοειδή, κοντύτερα από τον βλαστό. Ανθοταξία μακρουλή, αραιά. Στο κάτω μέρος γόνιμα άνθη, κωδωνοειδή, καστανόλευκα, με 6 οδόντες κιτρινομπέζ και στην κορυφή άνθη άγονα, μπλε, βιολε

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ
Είναι φαρμακευτικό φυτό γνωστό από την αρχαιότητα. Ο Ιπποκράτης το συνιστούσε εναντίον της διακοπής του γάλακτος και των μητρορραγιών. Πίστευε ακόμη ότι βοηθούσε στη σύλληψη. Ο Διοσκουρίδης έγραφε ότι κάνει καλό στο στομάχι και στα διαστρέμματα, την ποδάγρα και τους πόνους των αρθρώσεων, σε μορφή καταπλάσματος. Εγραφε επίσης ότι ο βολβός, μόνος του ή σε συνδυασμό με άλλα βότανα κάνει καλό σε πιτυρίδα, στίγματα δέρματος, αιμορροΐδες, πανάδες κ.ά. Ο ποιητής Θεόκριτος το εκθειάζει ως τροφή των χωρικών.
Από την αρχαιότητα πίστευαν ότι οι βολβοί προκαλούσαν σεξουαλική επιθυμία και διέγερση. Η άποψη αυτή υπήρχε για χιλιάδες χρόνια. Το ίδιο ακριβώς πίστευαν και οι Βυζαντινοί γιατροί και λογογράφοι αλλά και η λαϊκή ιατρική του 19ου αιώνα.
Οι βολβοί καλλιεργούνται εδώ και αιώνες. Αν και ενδημικά στην Ελλάδα και την Μέση Ανατολή, ωστόσο καλλιεργούνται στην Αγγλία από το 1576, ενώ καλλιεργούνταν ήδη από τα Ελληνικά και Ρωμαϊκά χρόνια.
Τους βολβούς οι Ελληνες τους έτρωγαν από την αρχαιότητα. Είναι μάλιστα χαρακτηριστικό ότι η ελληνική κουζίνα τους χρησιμοποιεί με τον ίδιο τρόπο, χιλιάδες χρόνια τώρα. Ψημένους και αρτυμένους στο ξύδι, όπως ακριβώς περιγράφει ο Διοσκουρίδης. Τα άνθη του βολβού γίνονται ομελέτα.
Στην Κρήτη οι βολβοί είναι αγαπημένο φαγητό. Τους χρησιμοποιούσαν για τις διουρητικές τους ιδιότητες και για να υποβοηθήσουν τους δυσκοίλιους Ο Βολβός έχει χρησιμοποιηθεί θεραπευτικά για τις τονωτικές του ιδιότητες και σαν διουρητικό. Θεωρείται και ότι συμβάλλει στη μείωση της χοληστερίνης.
Δρα ως τονωτικό και ορεκτικό. Είναι ωφέλιμοι για τους εξασθενημένους οργανισμούς, δίνουν όρεξη στους φυματικούς και τους ραχιτικούς και θεραπεύουν φλεγμονές του συκωτιού. Σε επίθεμα χρησιμοποιούνται για εξωτερικούς πόνους από πρηξίματα, ρευματισμούς, αποστήματα και στραμπουλήγματα.
Υπάρχουν χώρες, όπως η Αγγλία, που θεωρούν τους βολβούς δηλητηριώδεις. Στη χώρα μας όμως οι βολβοί τρώγονται μαγειρεμένοι εδώ και χιλιετίες χωρίς να έχουν αναφερθεί δηλητηριάσεις από αυτούς. Ισως μόνο βαρυστομαχιές σε περίπτωση υπερκατανάλωσης. Πάντως, η κατανάλωσή τους πρέπει να γίνεται με μέτρο, γιατί προκαλούν αέρια στο πεπτικό μας σύστημα.

 ΣΥΛΛΟΓΗ ΒΟΛΒΩΝ

Όταν σκοπεύουμε να μαζέψουμε ένα φαρμακευτικό φυτό, καλό είναι να ΄χουμε στο μυαλό μας ένα συνδυασμό από οικονομικούς, οικολογικούς (περιβαλλοντικούς) και θεραπευτικούς στόχους.

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ
Σημαντικό είναι να διαλέξουμε πρώτα τον χώρο  που βρίσκονται σε μεγάλη ποσότητα, οπότε θα προτιμήσουμε την εξαγωγή των βολβών σε αυτό το κομμάτι, που υπάρχουν σε αφθονία. Και το  κυριώτερο εάν αποφέρουν σημαντικά κέρδη.

ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ
Για να μην ερημώνονται οι περιοχές πίσω μας, πρέπει να φροντίζουμε ώστε στη θέση των φυτών που μαζέψαμε μελλοντικά να ξαναφυτρώσουν και άλλα όμοια.
Γι΄ αυτό, αν χρειάζεται όταν σκάβουμε για να  ξεριζώσουμε το βολβό, καλό είναι ν΄ αφήνουμε μερικά νεαρά φυτά με τους βολβούς τους ώστε τα άνθη τους να ρίξουν τους σπόρους τους τριγύρω για να έχουμε και του χρόνου βολβιά. Οι σπόροι που πέφτουν στο έδαφος μοιάζουν σαν μικρά σκάγια, είναι πολύ σκληροί και αργούν να σκάσουν ιδιαίτερα  λόγω της ξηρώτητας και μορφολογίας του ορεινού εδάφους.

ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ
Επιθυμία μας, όταν μαζεύουμε το φυτό, είναι να έχει τις περισσότερες δραστικές ουσίες. Αυτό, κυρίως, το πετυχαίνουμε με το μάζεμα λίγο πριν από την καρποφορία, όταν το φυτό βρίσκεται σε πλήρη ανάπτυξη.
Υπάρχουν όμως ένα σωρό άλλοι λόγοι, που επηρεάζουν τη δραστικότητά του. Έτσι, το πότε γίνεται το μάζεμα αλλάζει από τόπο σε τόπο, ανάλογα με το κλίμα. Γενικά, στα ζεστότερα κλίματα οι θεραπευτικές ουσίες είναι πιο δραστικές απ΄ τα κρύα. Αυτός είναι ένας από τους λόγους που οι λάτρεις αυτού του ιδιαίτερου εδέσματος προτιμούν τα δικά μας θεραπευτικά φυτά ιδίως της Πελοποννήσου και της Κρήτης.
Και στον ίδιο τόπο όμως η δραστικότητα των ουσιών μπορεί ν΄ αλλάξει, ανάλογα με τον καιρό. Ξερός και ζεστός καιρός στο μάζεμα βοηθάει και στην καλύτερη διατήρησή τους.
Σημαντικό ρόλο στην αλλαγή της φαρμακευτικής ιδιότητάς τους, παίζει το αν τα βολβιά είναι εισαγόμενα, καλλιεργούνται ή είναι αυτοφυή. Έτσι, όταν καλλιεργούνται, μπορεί να χάσουν τις ιδιότητές τους, να μειωθεί ο χρόνος ζωής τους κατά ένα ή περισσότερα χρόνια, να μεταβληθεί (αυξηθεί ή μειωθεί) το άρωμά τους, η γεύση τους κ.λπ.
Αυτονόητο είναι ότι μαζεύουμε κατά προτίμηση τα αυτοφυεί υγιή βολβιά, που ξεχωρίζουν για την καλή ανάπτυξή τους, τη φρεσκάδα και τρυφεράδα τους κι όχι τ΄ άρρωστα, που έχουν λιγότερο δραστικά συστατικά. Επίσης πρέπει ν΄ αποφεύγουμε να μαζεύουμε φυτά από ακάθαρτες περιοχές, ραντισμένα χωράφια και από τις άκρες των δρόμων, ώστε να ελαχιστοποιούμε τις πιθανότητες επιβάρυνσής τους από δηλητήρια, καυσαέρια, περιττώματα ζώων κ.λπ.

ΠΟΤΕ ΚΑΙ ΠΩΣ ΓΊΝΕΤΑΙ Η ΣΥΓΚΟΜΙΔΗ ΚΑΙ Η ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ

 

Ανθίζουν από Φεβρουαρίου έως Απρίλιο ή Μάιο ανάλογα τις περιοχές. Στην Ελλάδα αφθονεί σε ακαλλιέργητες εκτάσεις καθώς και σε καλλιεργούμενες (π.χ. σε ελαιώνες αμπελώνες κ.λπ.) και σε υψόμετρο μέχρι 900 μέτρα.
Η συλλογή τους για κατανάλωση γίνεται την άνοιξη, γύρω στο Πάσχα, νωρίτερα ή αργότερα ανάλογα μα την περιοχή. Εντοπίζονται εύκολα από την χαρακτηριστική ταξιανθία τους στο υπέργειο μέρος και ακολουθεί η εξαγωγή των βολβών από το έδαφος. Συγκομίζονται οι βολβοί, καθώς και το λευκό στέλεχος που μένει μετά την αποκοπή των πράσινων φύλλων. Την εποχή αυτή το έδαφος είναι υγρό και βοηθάει να βγουν εύκολα. Διώχνουμε τα χώματα με προσοχή, τα πλένουμε και τα στεγνώνουμε καλά.
Σε περίπτωση που θέλουμε να μαζέψουμε σπόρους για να σπείρουμε στα κτήματά μας βολβούς πρέπει τα άνθη να μαζεύονται όταν αρχίσουν ν΄ ανοίγουν. Ακόμη κι αν τα άνθη κρατάνε πολύ καιρό, πρέπει να προσέχουμε να τα μαζεύουμε μόλις ανοίξουν, πριν ρίξουν τους σπόρους στο έδαφος.
Φύλλα και άνθη μαζεύονται μαζί. Καλό είναι  να μαζεύονται το απόγευμα, γιατί περιέχουν όλες τις ουσίες που μάζεψαν στη διάρκεια της ημέρας.
Προσοχή χρειάζεται στη μεταφορά των φύλλων και των λουλουδιών, να μην πατηθούν το ένα με το άλλο. Να παίρνουμε μέτρα ώστε ν΄ αερίζονται καλά και ν΄ αποφεύγουμε τα τσουβάλια, προτιμώντας τα καλάθια.
Τέλος αποφεύγουμε να τα φέρουμε σε επαφή με το νερό γιατί κάτι τέτοιο καθυστερεί την ξήρανση, ενώ ευνοεί το σάπισμα. Αφού τα κόψουμε γρήγορα και χωρίς να τα ζουλάμε, τα δένουμε σε ματσάκια (όχι σφιχτά), που τα κρεμάμε σε σκιερό μέρος για να ξεραθούν. Από κάτω στρώνουμε χαρτί ή νάϋλον γαι το μάζεμα των σπόρων που τυχών θα πέσουν. Σαν έλθει ο καιρός τινάζουμε τα άνθη για να μαζέψουμε και τους υπόλοιπους σπόρους.
Το μάζεμα των βολβών γίνεται τον Μάρτιο μέχρι τα μέσα Απριλίου και των μπουμπουκιών την άνοιξη. Σκαλίζουμε το χώρο που πρόκειται να φυτέψουμε τους βολβούς. Ανακατεύουμε τους σπόρους με άμμο και τους σπέρνουμε, μετά με μια τσουγκράνα τους σκεπάζουμε ελαφρά και τους ραντίζουμε με αρκετό νερό (βοηθά να μαλακώσουν και να σκάσουν πιο γρήγορα). Σε αρκετά μέρη οι περισσότεροι μπαξεβάνηδες αφού σκάψουν δέκα με δεκαπέντε πόντους οριζόντια την απαραίτητη επιφάνεια του εδάφους, την καλύπτουν με νάϋλον που το τρυπάμε για να μην συγκρατούντε ποσότητες νερού που έχουν αποτέλεσμα να σαπίσουν οι σπόροι και να σαποκωλιάσουν τα νεαρά φυτάδια των βολβών. Το κυριότερο με αυτού του είδους την καλλιέργεια είναι ότι με ένα προσεχτικό ανασήκωμα του νάϋλον το μάζεμα των βολβών γίνεται εύκολα και χωρίς σκαλιστήρι, μόνο με μια κρισάρα με μεγάλα μάτια, το χώμα φεύγει κοσκινιζόμενο προς τα κάτω και επάνω απομένουν τα βολβιά, εύκολη δουλειά και άκοπη.

 Συνταγή:

1)Παίρνουμε τους βολβούς που μαζέψαμε και τους καθαρίζουμε. Κόβουμε τις ρίζες και επάνω μπορούμε να αφήσουμε ένα κομμάτι βλαστού.

2)Βράζουμε τους βολβούς ώσπου να τρυπιούνται με το πιρούνι.

3)Τους αφήνουμε στο νερό για περίπου 24 ώρες για να ξεπυκρίσουνε.

4)Φτιάχνουμε άρμη: Διαλύουμε αλλάτι μέσα σε νερό ώσπου να επιπλεύσει ένα αυγό.

5) Τους αφήνουμε γύρω στις 12 ώρες στην άρμη να αλμηριστούν. Μπορούμε να τους δοκιμάσουμε για να δούμε αν έγιναν όσο αλμυροί τους θέλουμε..

6)Τους ξεπλαίνουμε και τους βάζουμε σε νερό με ξύδι και κάποιο βότανο. (μάραθο, δεντρολίβανο)

Οι βολβοί έιναι έτοιμοι και μπορούμε να τους φάμε μαζί με λάδι. Εαν μας βγούνε αλμηροί ή πολύ ξυδάτοι μπορούμε να τους αφήσουμε στο νερό ή στο λάδι να γλυκάνουνε. Αντίστοιχα μπορούμε να τους ξαναβάλουμε σε αλάτι ή ξύδι για να γίνουνε πιο πικάντικοι.